آموزش علوم متوسطه - رابطه رقابت بین جانداران چیست؟

سلام خدمت دوستان عزیز، در مقاله امروز مطلبی درباره رابطه رقابت را از فصل 15 علوم تجربی پایه نهم ( با هم زیستن ) را بر روی سایت قرار داده ام.
کلاس نهمی های عزیزم حتما این پست را با دقت تمام مطالعه کنند.

مقدمه: در مطالب قبلی با انواع بوم سازگان ها و روابط بین جانداران آشنا شدیم. در این مقاله درباره رابطه رقابت توضیح خواهیم داد. دانستیم که در رابطه همیاری هر دو جاندار سود می برند اما در رابطه انگلی یکی سود و یکی ضرر می برد و در رابطه همسفرگی یکی سود می کند و دیگری نه سود و نه ضرر می بیند و در رابطه شکار و شکارچی یکی سود و دیگری ضرر می کند. اما رابطه رقابت به نسبت با روابطی که قبلا آموختیم تفاوت دارد.

بقیه در ادامه مطلب........

تعریف رابطه رقابت:
رابطه رقابت هنگامی ایجاد می شود که جانداران نیاز های مشابه هم داشته باشند و نایز های خود را از منابع مشترک تامین کنند. رقابت می تواند برای غذا، جفت، قلمرو و... باشد.

مثال هایی از رابطه رقابت:
مثال اول: زرافه ها برای پیدا کردن جفت، مجبورند با یکدگر رقابت کنند، این نوع از رقابت بین زرافه ها به صورت درگیری فیزیکی و دعوا است، بنابراین زرافه ها در کنار یکدیگر می ایستند و به وسیله گردن و سر خود به یکدیگر ضربه می زنند تا جایی که یکی از زرافه ها تسلیم شوند. زرافه بازنده نمی تواند جفت پیدا کند اما زرافه ای که دعوا را برنده شده است می تواند جفت برای خود پیدا کند و تولید مثل کند و نسل خودش را گسترش دهد.

مثال دوم: گیاهان نزدیک به هم در یک جنگل برای دریافت نور و آب باران بیش تر و در نتیجه رشد بیش تر و بهتر با یکدیگر رقابت می کنند، رقابت گیاهان به این شکل است که تمام تلاششان را می کنند تا قد بلند تری داشته باشند و یا حتی وزن خود را به روی درخت کناری بی اندازند تا باعث رشد ناقص آن شوند! در این رقابت، جانداری که باعث رشد کند تر حریف و رشد بهتر خود شود برنده رقابت است.

مثال سوم: روباه و مار هر دو خرگوش ها را شکار می کنند، از این رو وارد رقابت با یکدیگر می شوند.

مثال چهارم: نوعی میگو برای داشتن قلمرو بهتر و بزرگ تر با هم نوع خود وارد درگیری می شود و برنده رقابت ، قلمرو را برای خود می کند!

نکته مهم: معمولا رقابت بین جانداران ناآگاهانه است و خود نمی دانند که وارد رقابت با جانداری دیگر شده اند.
نکته مهم: در رابطه رقابت به هر دو جاندار ضرر می رسد.

انواع رقابت بین جانداران :
زیست شناسان رقابت بین جانداران را به دو نوع دسته بندی می کنند:
1- رقابت درون گونه ای: در این نوع رقابت همانطور که از نامش پیداست، بین افراد یک گونه اتفاق می افتد. مانند مثال اول که در بالا به آن اشاره کردیم که زرافه های برای جفت با یکدیگر رقابت می کنند.

2- رقابت بین افراد گونه های متفاوت: در این رقابت افراد دو گونه مختلف با یکدیگر وارد رابطه رقابت می شوند، مانند مثال سوم. رقابت بین گونه ای نمی تواند بر سر پیدا کردن جفت باشد و معمولا برای غذا و پس از آن برای قلمرو است.

ویدئویی جالب از رقابت بین لاکپشت و ماهی برای شکار یک ماهی کوچک :

روش های جانداران برای جلوگیری از رقابت:
همانطور که دانستیم، رقابت هر دو طرف مضر است و هیچ کدام از جانداران در رقابت سود نمی کنند، به همین دلیل جانداران سعی می کنند که از به وجو آمدن رقابت بین یکدیگر جلوگیری کنند. در ادامه با دو روش از اصلی ترین روش ها برای جلوگیری رقابت بین جانداران آشنا می شویم:
1- تقسیم بندی زمان برای جلوگیری از رقابت: گاهی اوقات جانداران، تقسیم بندی زمانی برای خود ایجاد می کنند تا به طور همزمان به شکار نپردازند و وارد رقابت با یکدیگر نشوند! مثلا جغد و شاهین هر دو از منابع غذایی یکسانی مانند موش ها تغذیه می کنند اما جغذ شکار خود را در شب انجام می دهد ولی شاهین در روز شکار می کند. اینگونه دیگر جغد ها و شاهین ها یکدیگر را در هنگام شکار نمی بینند و در نتیجه با یکدیگر رقابت نمی کنند.
از این تقسیم بندی زمانی می توانیم نتیجه بگیریم که در گذشته رقابت بین جغد و شاهین بسیار شدید بوده و مجبور به کاهش رقابت بین یکدیگر شده اند.

یک مثال دیگر از تقسیم بندی زمان برای جلوگیری از رقابت: گربه های خانگی معمولا در نبود صاحبشان از خانه خارج می شوند و به گشت و گذار در اطراف خانه می پردازند. اگر در یک مکان نزدیک به هم چند گربه خانگی وجود داشته باشد، بر سر قلمرو بین گربه ها رقابت به وجود می آید. برای کاهش رقابت در این حالت گربه ها بین خود تقسیم بندی زمانی برای استفاده از قلمرو می گذارند مثلا گربه شماره 1 از ساعت 8 تا 12 صبح در قلمرو می گردد، از ساعت 12 تا 16 گربه شماره 2 و....

2-تقسیم بندی منابع: گاهی اوقات جانداران برای کاهش رقابت، منابع مشترک خود را تقسیم می کنند. مثلا مکان تغذیه، زمان تغذیه، مکان آشیانه سازی خود و... را تقسیم بندی می کنند.

رقابت بین باکتری ها ( باکتری هاپروبیوتیک و باکتری های مضر ):
دانشمندان در آزمایشی جوجه های تازه از تخم در آمده را به دو گروه تقسیم کردند. گروه یک رابا غذای بدون باکتری و گروه دوم را با غذایی تغذیه کردند که باکتری های مفید داشت.بعد از مدتی به هر دو گروه نوعی باکتری دادند که باعث بیماری روده ای می شود. نمودار های زیر تعدادباکتری هایمضر در دو گروه رانشان می دهد. نمودار های زیر تعداد باکتری های مضر را در دو گروه نشانمی دهد، محور عمودی تعداد باکتری ها و محور افقی زمان را نشان می دهد:

با توجه به دو نمودار بالا می توان نتایج مقایسه را به صورت زیر بیان کرد:
در جوجه های گروه 2، تعداد باکتری های مفید در روده زیاد، ولی تعداد باکتری های بیماری زا بسیار کم تر است. در جوجه های گروه 1، تعداد باکتری های بیماری زا خیلی زیاد است.
همچنین امروزه به بعضی خوراکی ها ( پروبیوتیک )، مثل مات و پنیر باکتری های مفید اضافه می کنند. می توان گفت که باکتری های مفید موجود در این غذا ها در روده تکثیر یافته و سطح درونی روده را به صورت یک لایه نازک اشغال می کنند. حال اگر باکتری های بیماری زا وارد بدن شوند در رقابت با باکتری های مفید در کسب محل و غذا ناتوان اند. بنابراین باکتری های مضر توانایی کمی در تکثیر و بیماری زایی خواهند داشت.